گزارشی از یازدهمین پیش نشست همایش معنویت و علوم اسلامی
پژوهشکده اخلاق و معنویت روز سه شنبه 26 مرداد، یک نشست علمی با ارائه حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدمهدی گرجیان برگزار کرد.
در این نشست علمی که به همت گروه اسلام و مطالعات معنویت و ذیل همایش معنویت و علوم اسلامی برگزار شد، ابتدا آقای دکتر احمد شاکرنژاد، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مدیر گروه اسلام و مطالعات معنویت، مقدمه‌ای بیان کرد و سپس حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدمهدی گرجیان، استاد فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم(ع) دربارۀ معنویت و عرفان و تفاوت‌های معنویت اسلامی و معنویت جدید مباحث مبسوطی ارائه کرد.
در این جلسه که از ساعت 14 الی 15:30 به شکل مجازی برگزار شد، دکتر گرجیان مباحثی را مطرح کرد که می‌توان آن‌ها را به دو دسته کلی تفاوت معنویت اسلامی و معنویت جدید و نیز نسبت بین معنویت اسلامی و عرفان اسلامی تقسیم نمود که برخی از این تفاوت‌ها عبارتند از:
- معنویت اسلامی یک معنویت حماسی و به‌دنبال تغییر جامعه است؛ به‌دنبال ظلم‌ستیزی، عدالت و تحقق یک تمدن اسلامی است که در ذیل آن تمدن افراد بتوانند معنوی بزی‌اند، اما معنویت جدید پیش‌فرض خود را تسلیم در برابر وضع موجود و تحمل آن وضع قرار داده است.
- معنویت اسلامی تصحیح مبانی و تغییر زیربنایی را وجهۀ همت خود قرار می‌دهد و مبانی فکری افراد را تصحیح می‌کند، نه این‌که تسکین و حل موقت مشکلات مردم را داشته باشد.
- معنویت اسلامی مبتنی بر آموزه‌های وحیانی و عقاید ثابت و ازلی است، ولی معنویت جدید مبتنی بر شرایط و باور انسان مدرن، نسبی‌گرایی و ماتریالیسم است.
- معنویت اسلامی به دنبال تعالی انسان و بردن انسان از فرش به عرش و ساختن انسان به عنوان خلیفه‌الله است، اما دغدغه معنویت جدید، معنابخشی موقت و رفع دفعی مشکلات و پوچی‌های مردم و اضطراب آن‌هاست؛ نه این‌که تغییرات زیربنایی ایجاد کند و از جهان مادی دورشان سازد؛ بلکه در جهان مادی طعمی از معنویت را به آنان بچشاند و راضی نگه دارد.
- معنویت اسلامی از واژه‌ها و اصطلاحات از معنای عمیق و سخت واژه‌ها و اصطلاحات استفاده می‌کند، نه معنای دم‌دستی، راحت و تقلیل‌یافته.
- توجه به جهان پس از مرگ در معنویت اسلامی پررنگ است، اما در معنویت جدید همین محدودة دنیای مادی مطمح نظر است.
- معنویت اسلامی به نیازهای وجودی عمیق و روحانی انسان توجه می‌کند، اما معنویت جدید به نیازهای دنیوی، سطحی و روانی توجه دارد.
- معنویت اسلامی از معارف حقیقی و وحیانی بهره‌مند است و آن‌ها را برای تعالی انسان در خدمت انسان قرار می‌دهد، اما معنویت جدید به دنبال توجیه نظام سلطه و زمینه‌ساز آن است.
استاد فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم(ع)، همچنین تفاوت‌هایی را در معنویت اسلامی و عرفان اسلامی برشمرد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- معنویت اسلامی بسته‌بندی جدیدی از آموزه‌هایی است که در عرفان اسلامی وجود دارد. در عرفان اسلامی زبان دشوار و عبارت تخصصی فراوانی را شاهدیم، اما معنویت اسلامی رسالت خود را ساده‌سازی زبان و ترویج بسته‌بندی متناسب با نیازهای انسان امروز می‌داند.
- معنویت اسلامی طبقه‌بندی جریان‌ها، انسان‌ها و نیازهای آن‌ها را مدنظر قرار می‌دهد و بر اساس آن تهیه برنامه کرده، متناسب با افراد آن برنامه‌ها را ارائه می‌دهد، اما در عرفان اسلامی این ارائه معارف عمومی‌تر است.
- معنویت اسلامی به ابزارها و علوم روز توجه ویژه‌ای دارد تا بتواند برای انسان امروز به نحو احسن این برنامه ها را ارائه کند؛ اما در عرفان اسلامی ابزارها و تکنیک‌ها متناسب با زمان خود آن‌ها بوده است.
- معنویت اسلامی توجه ویژه‌ای به کاربردی‌سازی معارف بر اساس نیازهای امروز و دغدغه‌های انسان معاصر (مثل اضطراب، درد، معنابخشی، علاج بیماری‌ها و...) دارد.
- معنویت اسلامی به همه معارف دین توجه می‌کند، نه این‌که به مکتب یا جریان خاصی توجه ویژه‌ای داشته باشد؛ از نیایش‌ها روایات و از فقه استفاده می‌کند تا آن‌ها را در خدمت نیازهای معنوی انسان امروز قرار دهد.
دکتر احمد شاکرنژاد دبیر علمی این نشست بود و در انتها به جمع‌بندی و دسته‌بندی مباحث مطرح‌شده پرداخت. در ادامه نیز پرسش‌هایی توسط شرکت‌کنندگان مطرح شد و استاد گرجیان به پاسخ‌گویی پرداخت.
